Wystawa Tomasza Pospiesznego i Eweliny Wajs pt. „Pasja & geniusz. Kobiety, które zasłużyły na Nagrodę Nobla” towarzyszy wydanej w 2019 roku książce autorstwa Tomasza Pospiesznego pod tym samym tytułem.
Rozwój nauki nie byłby możliwy bez udziału niezwykle utalentowanych, genialnych kobiet, które w niewiarygodnie trudnych czasach musiały udowadniać męskiemu światu nauki swoje racje i swoją wartość. Oczywiście bardzo często mogły realizować swoje ambicje zawodowe, ale głównie jako współpracownice mężów czy braci, asystentki i laborantki. Były „cieniami”, „niewidzialnymi współpracownicami”, „niewidzialnymi pomocnicami”.
Główne bohaterki wystawy: Maria Skłodowska-Curie (odkrywczyni polonu i radu), Harriet Brooks (odkrywczyni radonu), Lise Meitner (odkrywczyni protaktynu i współodkrywczyni rozszczepienia jądra atomowego), Stefania Horowitz (udowodniła eksperymentalnie istnienie izotopów), Marietta Blau (badaczka reakcji jądrowych za pomocą emulsji fotograficznych), Ida Tacke-Noddack (odkrywczyni mazuru i renu), Irène Joliot-Curie (odkrywczyni sztucznej radioaktywności), Maria Goeppert-Mayer (autorka teorii powłokowego modelu jądra atomowego) i Chien-Shiung Wu (badaczka promieniowania beta) wykonywały zawody rzadkie dla kobiet. Często były poniżane, toczyły permanentną i nierówną walkę z męskim establishmentem. Szybko stało się jasne, że zostały głównymi architektkami wiedzy z fizyki i chemii jądrowej oraz cząstek elementarnych w XX wieku. Natomiast Clara Immerwahr-Haber i Mileva Marič-Einstein mogą stanowić przykład kobiet mających odwagę marzyć. Nie osiągnęły spektakularnych sukcesów naukowych, ale miały okazję uczestniczyć w newralgicznych etapach rozwoju nauki. Warto podkreślić, że w meandrach świata fizyki i chemii istotne role odegrały także: Ellen Gleditsch (określiła okres połowicznego zaniku radu), Elizabeth Rona (specjalistka z zakresu chemii polonu), Berta Karlik (odkrywczyni trzech naturalnych izotopów astatu) czy Marguerite Perey (odkrywczyni fransu). Do dziś pozostają Bohaterkami godnymi naśladowania.
„Pasja i geniusz” to historia jedenastu kobiet, które mówią o sobie, swojej pracy i swoim życiu – własnym głosem. Nie jest to kolejna wystawa biograficzna. Naszą intencją było wsłuchanie się w to, co powiedziały: Maria, Clara, Mileva, Harriet, Stefania, Lise, Marietta, Berta, Elizabeth, Ellen, Ida, Irène, Marguerite, Maria i Chien-Shiung. Oddaliśmy im głos, aby mogły nas porwać swoją pasją i geniuszem.
Tomasz Pospieszny
